اصول تشکیل شوراهااصول تشکیل شوراها از مباحث علم حقوق بوده و به معنای اصول و قوانین سازمانهای اداری قوۀ مرکزی یا ثابت یا غیر ثابت است. دورۀ فعالیت هر شورا چهار سال بوده و تعداد اعضای آن با توجه به جمعیت منطقه مورد نظر متفاوت است. جلسات شورا، با دو سوم مجموع اعضای اصلی رسمیت یافته و تصمیمات با اکثریت مطلق آرای حاضرین معتبر است. طبق قانون برگزاری انتخابات شوراهای اسلامی به عهدۀ وزارت کشور بوده و رسیدگی به صلاحیت داوطلبان نمایندگی با هیات‌های نظارت و مسئولیت صحت برگزاری انتخابات حوزه انتخابیه به عهدۀ هیات‌های اجرایی آن حوزه است. فهرست مندرجات۲ - دوره فعالیت شورا ۳ - تعداد اعضای شورا ۳.۱ - شورای روستا ۳.۲ - شورای بخش ۳.۳ - شورای شهر ۳.۴ - ملاک تعیین تعداد ۳.۵ - اعضای علی‌البدل ۳.۶ - تعدد عضویت ۳.۷ - جلسات شورای شهر ۳.۸ - انتخاب هیت رئیسه ۳.۹ - میهمانان شورا ۳.۱۰ - دریافت اطلاعات ۴ - انتخابات شوراها ۴.۱ - احراز صلاحیت داوطلبان ۴.۲ - شرایط رای‌دهندگان ۴.۳ - شرایط کاندیداها ۵ - اموال و بودجه شوراها ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - مقدمهشوراها، سازمانهای مستقل و جدا از وزارتخانه‌ها هستند که آنها را در اصطلاح «سازمانهای محلی یا شوراهای محلی» می‌نامند. که امور و خدمات محلی بر اساس عدم تمرکز اداری، به دست ساکنین آن نقاط سپرده می‌شود. اینها در واقع ارگان‌های واحدهای سرزمینی مانند: ده، شهر، بخش، شهرستان و استان، هستند؛ که به صورت غیر متمرکز اداره می‌شوند. در نظام گذشته این نوع شوراها را انجمن می‌نامیدند. [۱]
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، ص۱۰۰، تهران، نشر سمت، زمستان ۱۳۸۱.
شوراها سازمانهای اداری قوۀ مرکزی یا ثابت هستند یا غیر ثابت. سازمانهای ثابت شامل وزارتخانه‌ها و سازمانهای وابسته به آن است و سازمانهای غیر ثابت شامل شوراها و کمیته‌ها و کمیسیون‌های مستقل می‌باشند، که حدود اختیارات آنها بر حسب مورد توسط قانون معین می‌شود. تعداد سازمانهای غیر ثابت اندک بوده و منظور از ایجاد آنها تهیه و تدارک مقدمات تصمیم‌گیری در امور تخصصی و اجتماعی است و مقامات اداری در قبول و یا رد نظرات و عقائد آنها مستقل هستند، مگر آنکه قوانین، ترتیب دیگری را پیش‌بینی نمایند. [۲]
انصاری، ولی ا...، کلیات حقوق اداری، ص۱۹۴ و ۱۹۵، تهران، نشر میزان، زمستان ۱۳۷۸.
[۳]
مدنی، سیدجلال‌الدین، حقوق و وظایف شوراهای اسلامی روستا، بخش، شهر، استان، استانها، ص۲۰ و ۲۳، تهران، انتشارات پایدار، زمستان ۱۳۷۷، چ ۱.
۲ - دوره فعالیت شورادورۀ فعالیت هر شورا از تاریخ تشکیل چهار سال بوده و انتخاب مجدد اعضای آن بلامانع است. ۳ - تعداد اعضای شوراتعداد اعضای شورا در چند بخش قابل بررسی است: ۳.۱ - شورای روستاتعداد اعضای شورای اسلامی روستاهای تا ۱۵۰۰ نفر جمعیت سه نفر، و روستاهای بیش از ۱۵۰۰ نفر جمعیت پنج نفر است. ۳.۲ - شورای بخشتعداد اعضای شورای بخش پنج نفر است که با اکثریت نسبی از بین نمایندگان منتخب شوراهای واقع در محدودۀ بخش تشکیل می‌شود. در صورتی که عضو معرفی شده از شورای روستا، به عضویت اصلی و یا علی‌البدل شورای بخش انتخاب شود از عضویت شورای روستا خارج نخواهد شد. شورای بخش، پس از تشکیل حداقل سه چهارم شوراهای روستاهای تابع بخش تشکیل می‌شود؛ از یک روستا بیش از یک نفر نباید در شورای بخش عضویت داشته باشد. در صورتی که تعداد روستاهای بخش کمتر از پنج نفر باشد اعضای شورای بخش از میان مجموع اعضای شوراهای روستا انتخاب خواهند شد و حداقل از هر روستا یک نفر باید انتخاب گردد. ۳.۳ - شورای شهرتعداد اعضای شورای اسلامی شهر و شهرک به قرار زیر می‌باشد: شهرک‌ها از دویست خانوار تا هزار خانوار سه نفر و از هزار خانوار به بالا پنج نفر. شهرهای تا ۵۰ هزار نفر، ۵ نفر. شهرهای بیش از ۵۰ هزار نفر تا دویست هزار نفر جمعیت ۷ نفر. شهرهای بیش از یک میلیون نفر جمعیت، ۹ نفر. شهرهای بیش از یک میلیون نفر جمعیت، ۱۱ نفر. شهر تهران ۱۵ نفر. ۳.۴ - ملاک تعیین تعدادملاک تعیین تعداد اعضاء شهر و روستا آخرین سرشماری جمعیت خواهد بود. در مجتمع‌های مسکونی واقع در خارج از محدودۀ قانونی و حریم شهرها و روستاها که واحدهای مسکونی آن طبق مقررات قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری، شهرک خوانده می‌شود شورای شهرک تشکیل می‌شود. مکان‌های جمعیتی خارج از محدودۀ قانونی و حریم شهر که حداقل دارای ۲۰۰ نفر خانوار بوده و عرفاً شهرک نامیده می‌شود، منحصراً جهت ایجاد انتخاب شورای شهرک انجام، و این شورا عهده‌دار وظایف و اختیارات شورای شهرک خواهد بود. ۳.۵ - اعضای علیالبدلمطابق قانون، تعداد اعضای علی‌البدل شوراها از دو تا شش نفر به تناسب تعداد اعضای اصلی هر شورا با اولویت از لحاظ تعداد آرا بعد از حائزین اکثریت قرار می‌گیرند. چنانچه عضو یا اعضایی به هر دلیل از عضویت شورا خارج شوند از اعضای علی‌البدل برای عضویت در شورا به ترتیب آرا دعوت می‌شود. ۳.۶ - تعدد عضویتهر شخص می‌تواند فقط عضو یک شورا باشد چنانچه از کارمندان دولت کسی به عضویت شورا انتخاب شود، می‌تواند به عنوان مامور خدمت در شورا انجام وظیفه کند و مدت عضویت او جزء سوابق خدمت او محسوب می‌شود. ۳.۷ - جلسات شورای شهرجلسات شورا، با دو سوم مجموع اعضای اصلی رسمیت می‌یابد و تصمیمات با اکثریت مطلق آرای حاضرین معتبر است. ۳.۸ - انتخاب هیت رئیسهاولین جلسه شورا ظرف یک هفته پس از قطعی شدن انتخابات، به دعوت مسؤلان وزارت کشور در حوزه انتخاباتی و به ریاست مسن‌ترین عضو تشکیل می‌شود و از بین خود یک رئیس و یک نایب رئیس و حداقل یک منشی انتخاب می‌کند. ۳.۹ - میهمانان شورانمایندگان مجلس شورای اسلامی، استانداران، فرمانداران، بخشداران، دهیاران و مدیران کل و رؤسای ادارات می‌توانند در جلسات شورای حوزۀ مسئولیت خود بدون حق رای شرکت کنند. در صورت دعوت شورای روستا از دهیار، و شورای شهر و شهرک از بخشدار و شهر مرکز شهرستان از فرماندار، آنها مکلف به شرکت در جلسات شورای مربوط می‌باشند. این دعوت باید کتبی و با تعیین وقت قبلی و ذکر دستور جلسه انجام پذیرد و در صورت استنکاف از شرکت در جلسات شورا بدون عذر موجه، توسط مسئول مافوق کتباً بازخواست و توبیخ خواهند شد. ۳.۱۰ - دریافت اطلاعاتشوراها می‌توانند اطلاعات مورد نیاز را از سازمانها و مؤسسات دولتی بخواهند و آنها مکلّفند اطلاعات لازم را در اختیار شورا قرار دهند. [۴]
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، ص۱۰۱ و ۱۰۲.
۴ - انتخابات شوراهابرگزاری انتخابات شوراهای اسلامی به عهدۀ وزارت کشور است. انتخاب اعضای شوراها به صورت مستقیم، عمومی، با رای مخفی و اکثریت نسبی آرا خواهد بود در حوزه‌هایی که انتخابات آنها به علّت بروز حوادث غیر مترقبه و مسایل سیاسی و امنیتی متوقف یا به جهات قانونی ابطال شود و یا شورا پس از تشکیل منحل گردد انتخابات برای تشکیل شورا باید حداکثر ظرف دو ماه برگزار شود. هرگاه انتخابات هر یک از شوراها به دلایل ذکر شده متوقف و یا پس از تشکیل طبق مقررات قانونی منحل شود تا برگزاری انتخاب مجدد و تشکیل شورای جدید، استاندار جانشین آن شورا خواهد بود اما جانشین شورای شهر تهران، وزیر کشور و جانشین شورای روستا، شورای بخش می‌باشند. به منظور برگزاری انتخابات بر اساس قانون، هیات‌های نظارت و هیات‌های اجرایی تشکیل می‌شود. ۴.۱ - احراز صلاحیت داوطلبانرسیدگی به صلاحیت داوطلبان نمایندگی با هیات‌های نظارت و مسئولیت صحت برگزاری انتخابات حوزه انتخابیه به عهدۀ هیات‌های اجرایی آن حوزه است و رسیدگی به شکایات داوطلبانی که صلاحیت آنها رد شود با هر دو آنهاست. هرگاه هیات نظارت مربوط درباره داوطلب یا داوطلبان نظر خود را اعلام نکند (نظارت استصوابی) نظر هیات اجرایی ملاک عمل خواهد بود. ۴.۲ - شرایط رای‌دهندگان۱. تابعیت ایران ۲. داشتن حداقل سن ۱۵ سال تمام در روز اخذ رای ۳. سکونت حداقل یک سال در محل اخذ رای به استثنای شهرهای بالای یکصدهزار نفر جمعیت. کسانی که محل کارشان خارج از حوزۀ انتخابیه باشد ولی افراد تحت تکفل آنها مانند همسر و فرزندان حداقل یک سال قبل از انتخابات در حوزه انتخابیه سکونت داشته باشند می‌توانند در همان حوزه رای دهند. ۴.۳ - شرایط کاندیداها۱- تابعیت ایران ۲- داشتن حداقل ۲۵ سال تمام سن. ۳- سکونت حداقل یک سال متصّل به زمان اخذ رای در محل ۴- اعتقاد و التزام عملی به اسلام و ولایت مطلقه فقیه. ۵- وفاداری به قانون اساسی ۶- داشتن سواد خواندن و نوشتن اعضای شوراها باید در حوزۀ انتخابیه خود سکونت اختیار کنند. تغییر محل سکونت به خارج از محدودۀ حوزۀ انتخابیه موجب سلب عضویت می‌باشد. افزون بر آن دارندگان برخی مشاغل کشوری و لشگری که نامشان در قانون آمده است از حق انتخاب شدن به شوراها محروم هستند. محکومین به جرم و ارتداد و وابستگان به گروه‌های غیرقانونی و رژیم سابق نیز حق کاندیدا شدن ندارند. ۵ - اموال و بودجه شوراهاشوراها دارای شخصیت حقوقی‌اند و به این سبب حق دارند صاحب اموال باشند. شوراها مسئول حفظ و ادارۀ تمام اموال منقول و غیر منقول شورا هستند و همچنین می‌توانند در خرید و فروش و نقل و انتقال و اجاره و استیجار اموال شورا طبق مقررات اقدام کنند. کلیه اموال منقول و غیر منقول که در اختیار شوراها می‌باشد؛ متعلق به شهرداری مربوطه است. نیازهای مالی و تدارکاتی شورا از طریق بودجه شهرداری همان شهر تامین می‌گردد. بودجه شوراها از طریق درآمدهای محلی و در صورت نیاز از طریق عوارضی که در مقابل خدمات ارائه شده وضع می‌شود، و متناسب با تولیدات و درآمدهایی باشد تامین خواهد شد. کمبود بودجه را دولت به درخواست شورای عالی استانها از محل درآمدهای عمومی جبران و تامین می‌کند. وزیر کشور حق دارد، چنانچه وصول عوارض مصوب شورای شهر را منطبق با آیین نامۀ مصوب هیات وزیران نداند؛ نسبت به لغو یا اصلاح آن اقدام کند. [۵]
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، ص۱۰۳ و ۱۰۴.
۶ - پانویس
۷ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اصول تشکیل شوراها»، تاریخ بازیابی ۹۹/۶/۲۷. |